2016 жылы Қазақстанда сынған автокөліктерді өңдеп, қайта кәдеге жарату енгізілді (қазір іштен жанатын қозғалтқышы бар сынық автокөліктерді кәдеге жарату бағасы 500 мыңнан 3,5 миллион теңгеге дейін жетеді), деп хабарлайды Qazaqpress.
2019-2020 жылдары сынған ауыл шаруашылығы техникасын өңдеп, қайта кәдеге жарату қаулысы да қабылданды (өз кезегінде оның бағасы 600 мың – 13,7 миллион теңге дейін жетеді) және 2021 жылдың маусымында – кабельді де өңдеу енгізілген (оны өңдеу құны өз бағасының 5% құрайды).
Қазақстанда 2016 жылға дейін Kia Rio, Hyundai Accent сияқты шамамен 3 миллион теңге тұратын жеңіл автокөліктердің қарапайым үлгілері қазір нарықта 5-6 миллион теңгеге сатылуда (бағасы 2016 жылға қарағандац екі есе қымбат). 2021 жылғы жаңа Kia Rio моделінің құны 8 миллион теңгеден басталады.
Қазақстанда көліктер неге қымбаттады? Мұның бірнеше себептері бар: тұрақты инфляция, бірқатар девальвациялар және қайта өңдеу ақысы. Іс жүзінде қалдықтарды өңдеуге салынатын салық отандық өндірісті ынталандыру үшін, оның ішінде импортты шектеу арқылы енгізілген.
Дегенмен, 3 жылға дейінгі автокөліктер үшін аса үлкен болмаған бастапқы тіркеу ставкалары туралы да ұмытпаған жөн (2 жылға дейін – 0,25 АЕК, 2 жылдан 3 жасқа дейін – 50 АЕК құраған болатын). Ал 3 жылдан асқан автокөлік үшін, бастапқы тіркеу құны 500 АЕК (2022 жылы 1 518 000 теңге) құрайтын болады.
Қалдықтарды өңдеу үшін, 6 жылда жиналған салықтың нәтижесі қандай?
- Автокөлік өндірісін локализациялау, яғни импортпен келген тауар бөліктерін дайын күйде құрастыру жұмысы қандай деңгейде
Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің ресми деректеріне сай, 2020 жылдың аяғында орташа оқшаулау 33% құрайды. «Құрамдас бөліктерден басқа, жұмысшылардың жалақысы мен автокөлікті жасауға бағытталған басқа да шығындарды қамтиды» деп хабарлайды ИИДМ. Алайда локализация туралы расталған деректер жоқ.
ЕАЭО алаңында автобизнес өкілдері компьютерлік дизайн жүйесін енгізуге қарсылық білдіруде, өйткені бұл дайын вагондарды импорттауды және/немесе құрастыруды өндіріс ретінде қабылдауға кедергі жасап, шынайы өндірістің мониторингін жүргізуге мүмкіндік береді.
ЕАЭО-да Қазақстандағы автобизнеске қатысатан елдердің сатып алу процесіне қатысуды жалғастыру үшін, оқшаулау үлесін 30 жылға арттыруды, яғни 2051 жылға дейін кейінге қалдыруды сұрап отыр. Сондықтан, шын мәнінде, қазақстандық зауыттардың локализация үлесін арттыру ниеті әлі де күмәнді болып көрінеді.
- Қазақстандық автокөлік өндірушілер қандай әлеуметтік жеңілдіктерге ие
— «Оператор РОП» ЖШС өз қызметі кезінде қайта өңдеу үшін алынған салықты сомасынан автокөлік өндірушілерге 338,9 млрд. теңгедей ақшасын қайтарды;
— автоөндірушілер кедендік баж салығынан, ҚҚС-дан, табыс салығынан босатылды. Мәселен, «Азия Авто» АҚ-на 174 миллиард теңгеге дейін жеңілдіктер беріліп, қазір мемлекет оны қайтаруға тырысып жатыр. Айтпақшы, 2019 жылы Өзбекстандағы автоөндірушілер салық жеңілдіктерінен айырылды;
— 2015-2020 жылдарға арналған жеңілдетілген автонесие бойынша Қазақстанда құрастырылған автокөліктерді сатуды ынталандыруға 82 млрд теңге бөлінді;
— 2010 жылдан бастап автоөндірушілер үшін пайыздық мөлшерлемені төмендетуге 10 млрд теңге бөлінді және 11,48 млрд теңге несие қайта құрылымдалды. Автонесие беру үшін, мемлекет даму институттарының жарғылық капиталын ірі сомада ұлғайтып, толықтырады;
– 2010 жылдан бері Қазақстанда 7 жаңа көлік үлгісін шығару тоқтатылды: SsangYong, SsangYong Nomad, ZAZ, Peugeot, Geely, Toyota Fortuner, IVECO. Қайтарылымдар болған жоқ.
- Автокөлік қалдықтарын өңдеу үшін алынған салық қайда кетіп жатты
БАҚ-да «Оператор РОП» ЖШС қызметі кезеңінде қалдықтарды өңдеу үшін алынған ақының жалпы сомасы 691,8 млрд теңгені құрағаны туралы ақпарат жарияланды, оның ішінде:
— отандық автоөндірушілерге қайтарылған 338,9 млрд теңге бар;
— автокомпоненттерді кәдеге жарату, орау, өңірлерді контейнерлермен және қоқыс шығаратын көліктермен жабдықтауға жұмсалған шығыстар 102 млрд. теңгені құрады;
— төленген салықтар – 49 млрд. құрады.
Қалған 200 миллиард теңгеден астам қаржы оператордың екінші деңгейлі банктердегі есепшотында. 23 қаңтарда Индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі Марат Қарабаев бұл қаражатты жеңілдетілген автонесие алуға және қалалық автобус парктерін жаңартуға жұмсауды ұсынды.
- Қалдықтарды өңдеу үшін салынған салықтан кейін қазақстандықтардың өмірі қаншалықты өзгерді:
— 2015 жылдан бастап жаңа автокөліктердің бағасы екі есеге жуық өсті: теңгемен – 90%-ға, доллармен – 40%-ға;
— жаңа автокөліктердің бағасы өсуіне және ескі көліктерді елге кіргізуге қойылған шектеуге байланысты 210 мыңнан астам автокөлік шетелдік тіркеуде болды. 210 мың көліктің барлығы 3 жылдан асқан делік, яғни олардың Қазақстанда алғашқы тіркелуі үшін әрқайсысынан 1,5 миллион теңгеден астам төленуі керек. Бір автокөлікті бастапқы тіркеу сомасын кем дегенде 50 мың теңгеге дейін төмендететін болсақ, онда 210 мың автокөлікті тіркеуден түскен қаражаттың жалпы сомасы 10,5 миллиард теңгені құрайтынын білуге болады. Яғни, мемлекеттік бюджет мұндай соманы таба алатынына үміт бар;
– Автокөлік паркі тез ескіреуде. Автокөлік нарығын талдау және мониторингі орталығының мәліметінше, 2017 жылы жеңіл автокөліктің орташа жасы 18,5 жас болса, 2021 жылы ол 20 жасты құрауы тиістін. Қоршаған ортаны қорғағаннан көрі, зияны көбірек тиіп жатыр. Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша (яғни, жалдау салығы басталғаннан бері) Қазақстанда 3,86 миллионға жуық жеңіл көлік тіркелген, оның 57,8%-і немесе 2,23 миллионы 10 жылдан асқан көліктер екен. Сынған автокөліктердің қалдығын өңдеу салығы енгізілгеннен кейін 6 жыл өткен соң (2021 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша) тіркелген автокөліктер саны 3,81 млн. құрайды, оның 63,4%-і немесе 2,42 млн.-ы 10 жылдан асқан көліктер.
— электронды чиптердің және басқа да құрамдас бөліктердің жетіспеушілігіне байланысты жаңа автокөліктердің тапшылығы болды;
— жаңа автокөліктердің тапшылығы мен қымбаттауы нарықтағы бағаның өсуіне әкеледі.
Автокөлік өнеркәсібін экономикалық ынталандырудың орындылығы туралы мәселе ашық талқылауда қалып отыр. Ұлттық экономика министрлігі ресми хаттарының бірінде заңнамада кейбір преференциялардың тиімсіздігі үшін жауапкершілік қарастырылмағанын айтты. Дегенмен, жеңілдіктердің тиімділігі әлі де инвестициялық келісімшарттарды жасау кезінде өтініш берушілер қабылдаған міндеттемелердің орындалуына байланысты. Бірақ шарттық міндеттемелердің орындалуын бақылау министрліктің құзырына кірмейді.
Қалдықтарды өңдеу – әлемдік тәжірибе. Бірақ оның құны да жаһандық бағаға сәйкес келуі керек, мысалы, 50-200 еуро. Қазақстандағы қалдықтарды жинау нормасының мөлшері 100 мың теңгеден аспауы керек деп есептейміз. Республикада автокөлік қалдықтары импортпен келген және зауыттан шығарылатын автокөліктерден қарағанда үш есе баяу өңделеді. Сонымен қатар, қайта өңдеудің өзі бөлек бизнес десе болады.
Тұтыну қасиетін жоғалтқан көлік пайдалы материалдардың көзі. Олардың ішінде металл сынықтары, резеңке, пластмасса ғана емес, сонымен қатар сұйықтықтар мен аккумулятор бар. Автокөліктің барлық бөліктерін қайта өңдеуге болады, олардан пайдалы элементтерді суырып, қайта өңдеуге жіберуге мүмкіндік бар.
Халықтың көлікті тұтыну деңгейінің төмендеуі туралы да айтқан жөн. Егер 2016 жылы 100 адамның ішінен 22-сінде жеке автокөлігі бар болса, 2021 жылдың соңына қарай 18,9 көрсеткішін құрауы тиістін. Сапалы автокөліктердің қол жетімсіздігі халық ішінде автокөлік үлесінің төмендеуіне ықпал етеді.
Онымен қоса осы аптада қалдықтарды өңдеу құнын өзгерту тақырыбының талқылауы басталды: жеңіл көліктер, жүк көліктері, ауылшаруашылық техникасы, кабельдер, электр құрылғылары және т.б. Жұмысшы топтың онлайн отырысына экология министрлігі, ИИДМ және «Атамекен» ҰКП өкілдерінен бөлек, қоғамдық өкілдері мен бизнес өкілдері және журналистер қатысатын болады. Қалдықтарды жинау жақтаушыларының ықпалы күшті болғандықтан, қалың жұрт тек 2 жылдан астам уақыт бойы «РОП Оператор» ЖШС-не қарсылық танытып келе жатқан «белгілі бір қоғамдық қозғалыс» белсенділеріне үміт арта алады.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз