Бұқаралық ақпарат құралдарында әртүрлі пікірлер бар. РФ Қылмыстық кодексіне енгізілген түзетулерге сәйкес ел азаматтарын мобилизациялауға байланысты қабылданған заң қоғамды біраз сілкіндірілді. Google-дың берген бағасы бойынша, адамдар елден кетудің амалдарын іздестіре бастады, деп хабарлайды Qazaqpress Bizmedia.kz-ке сілтеме жасап.
Неге Ресей билігі соғыс жағдайын енгізбей отыр?
Ресей билігі соғыс жағдайын енгізбейді және мобилизацияға жол бермейді, өйткені ерте ме, кеш пе бәрі де өз қалпына оралатынын тарих беттерінен білеміз, бірақ басқарудың бұрынғы үлгісіне оралу жолында ең үлкен қиындықты тудыратын әскери жағдайдың салдары. Әскери жағдай сияқты мобилизацияның да бірқатар экономикалық, әлеуметтік және құқықтық салаларын өлімге алып келетін салдары бар.
Соғыс жағдайында немесе мобидизация кезінде Ресей экономикасы қатты зардап шегу мүмкін. Соғыс жағдайы енгізілсе жеке шаруашылық та жойылады, себебі соғыс жағдайындағы шаруашылықтың жұмыс жүйесі бейбіт өмірдегі жүйесінен үлкен айырмашылығы бар.
Форс-мажор жағдайында туындайтын негізгі проблемалар тараптар арасындағы коммерциялық, сауда және өндірістік міндеттемелердің орындалуымен байланысты. Соғыс осы келісімдер мен жарғыларда жазылып, бекітілген процедураларды автоматты түрде іске қосатын түтікше тәріздес.
Соғыс кезінде жеке инвестициялардың әлсіреуінің немесе нөлге жетуінің үш негізгі себебі – ол сәтсіз кәсіби тәуекелдер, бизнеспен айналысуға кедергі болатын ауыр заман және инвестициялар мен капиталдың кірісін есептеуге қиындық тудыратын жағдайлар.
Нарықтық экономика мен орталықтандырылған әкімшілік басқару моделінің айырмашылығы
Нарықтық экономика әрекет еркіндігі мен жеке меншікке негізделсе, орталықтандырылған модель мемлекеттік бақылау мен директивтілікке негізделген. Нарықтық экономикада шаруашылық жүргізетін субъектілер арасындағы қатынастары ерікті болса, орталықтандырылған басқару жүйесінде олар мәжбүрлі түрде іске асады.
Соғыс жағдайы енгізілсе жеке инвестициялар түгілі, күрделі әрі ұзақ мерзімді жобаларға бөлінген ірі инвестициялар құлдырау мүмкін. Инвестициялық құлдыраудың ауқымы соғыс жағдайы мен мобилизацияның түріне байланысты (мәселен, толық немесе ішінара және өзге де ұйымдастырушылық, конъюктуралық факторлар болу мүмкін).
Мәскеу биржасы мен Санкт-Петербургтің инфрақұрылымы өз жұмысын тоқтатып, нарық өзін-өзі жою режиміне көшу мүмкін және тағы қандай өзге жойқын зардаптарға алып келетінін кім білсін.
Егер жоғарыда аталған ахуалдар орын алса халық үшін ең қауіпсіз шешім – өз активтерін кез келген бағамен сатып жіберу, өйткені халық үшін өз инвестициясын жоғалту қаупі өте жоғары. Бұл активтерді күшпен тартып алынуына да, инвестицияның нарықтық құнын екіге бөлінуіне де алып келу мүмкін.
Елден жаппай қашу
Халықтың көңілін тұрақтандыруға байланысты қабылданған шешімдер мен құралдарға қарамастан азаматтар бәрібір елден қашу мүмкін. Малдың өзі өлімін сезгенде, адам сезбейтініне күмән бар. Адамдар басына бұлт төніп, заман тар болғанда өздері-ақ жарыққа қарай ұмтылады және ғұмырын жалғастырудың жолын іздейді. Ал, бұл Ресей мемлекетінің мүддесі мен болашағына қатты әсер ету мүмкін.
Статистика қатал әрі объективті. Жоғарыда айтылған ақпаратты БҰҰ өзінің босқындар туралы статистикасында да растай алады. Статистикада кез келген соғыс немесе мобилизация қаупі 100% ықтималдықпен үнемі халықтың қашуына алып келетіні айтылған.
Елден қашу шешімі көптеген факторларға байланысты, мысалы 2022 жылы Украинадағы босқындар саны бар болғаны 7 айдың ішінде халықтың үштен бірін құрады. 2022 жылдың 24 ақпаны мен 13 қыркүйегі аралығында Украинадан әртүрлі бағыттар бойынша 7 миллион шекара асу жағдайы тіркелді. Ал, қашып кете алмағандары (қарттар, мобилизацияға тартылған ер азаматтар, жалдамалы қызметкерлер) елде қалуға мәжбүр болды.
ІТ саласының дарындылары, инженерлер, ғалымдар, сәулетшілер, кәсіпкерлер, топ-менеджерлер және инновациялар мен технологияларды жасауға қабілеті бар барлық адамдар арасында ең дарынды және болашағы зор кадрларды жоғалту қаупі бар. Бұл адамдар болжамды қасіреттің алдын алу үшін, бірінші болып елден асып, шетелге кетуге тырысу мүмкін.
Билікті қолдау
Соғыс жағдайы мен мобилизация процесі халықтың өз үкіметіне деген сенімділігі мен қолдауына күрт әсер ету мүмкін. Әлеуметтік толқулар барлық жақтан жасырын да, ашық та орын алу мүмкін (қоғамдық уайым дәрежесі көптеген факторларға байланысты).
Президент пен билікті қолдайтын азаматтар азаю мүмкін, өйткені соғыс жүргізу форматы мүлдем өзгеше. Бұл өз аумағындағы қорғанысты ұстау емес, шабуыл операциясы болып есептеледі. Әдетте әскери операциялардың мақсаты әділдік пен жақсылықты көздейді және егжей-тегжейлі жоспарланады, бірақ қайтсе де операцияны орындау деген қағида жоқ. Ал, адам өліміне алып келетін қаупі бар операция мүлдем басқа әңгіме. Сондықтан, халықтың қолдауына ие болу өте қиын болады, қорғаныс сезімі бірте-бірте сирейіп кетеді.
Соғыс жағдайы қабылданып, мобилизацияның енгізілген кезде ел экономикасы мен жалпы ішкі өнімнің көлемі үштен біріне қысқарады және елден қашқан халық санының артқаны байқалады. Жеке инвестициялар мен компаниялардың капиталы нөлге төмендеп, инновациялар мен технологиялар тоқтап, мемлекет ел басқарудың өзге моделіне – қоршау ішінде орталықтандырылған жоспарлау базасына көшеді. Сол кезде кейбір аспекттерде мемлекеттің ролі мен қатысуы бірден абсолютті деңгейге дейін өсіп кетеді.
Экономика жеңілдеп, тек қажетті нәрсеге назар аударылады
Экономика құлдырап, тым примитив деңгейіне төмендеп кету мүмкін. Ресурстар әскери қажеттіліктер мен азық-түлік, құрылыс және коммуналдық қызметтер сияқты негізгі қажеттіліктерге ғана бағытталады. Себебі, өзге жоғары деңгейлі бизнес жобаларда экономикалық байланыстарды ұстап тұру үшін ресурсы мен мүмкіндіктері жоқ.
Тағы бір көпшілікті қызықтырып жүрген сұрақтардың бірі: РФ біздің заманымызда сталиндік басқару әдістерін жүзеге асыра ала ма? Бүгінгі таңда әлемнің кез келген елінде болсын орталықтандырылған жоспарлау базасын құрып, жүзеге асыру мен командалық-репрессия экономикасын құру өте қиын.
Оңтүстік Америкадағы немесе Африкадағы кейбір шағын, оқшауланған анклаваларда даму мен прогресс басым болмау мүмкін, сондықтан ондай шағын елдерде репрессиялық жүйені құруға болады, бірақ Ресей не кез келген өзге дамыған елде бұл мүмкін емес.
Сталин билік басында болғанда инновациялар мен технологияларды біртүрлі жолмен қолдайтын. Ол үшін НКВД/КСРО Ішкі істер министрлігіне бағынышты ғылыми-зерттеу институттары мен конструкторлық бюролар пайдаланылған. Бұл институттарда ғалымдар мен инженерлер «арнайы тапсырма» бойынша жұмыс істеген, яғни оларды қызмет етуге мәжбүрлейтін.
Бостандық сүйгіш ресейлік қоғамды инновациялар мен технологияларды 70 жыл бұрынғыдай мәжбүрлі түрде шығару әдісі әлі де тиімді екеніне шүбә бар.
Билік қазіргі таңда жазалау не репрессиялық процедураларды қолдану тиімді шара болмайтынын біледі, сондықтан олар соғыс жағдайын енгізуге немесе мобилизацияға қарсы.
Соғыс жағдайы экономиканы жойып жібереді
Егер Ресей үкіметі бұл қадамға баруға шешім қабылдаса, әлем алдындп нәресте сияқты көріну мүмкін десе болады, өйткені мұндай қадамның экономикалық, әлеуметтік және құқықтық аспектілері ескерілмейді. Тек сөзсіз сәтсіздікке ұшырайтын әскери салаға ғана назар аударады.
Екінші жағынан, мемлекет экономиканың барлық жақтарын басқаруға тырысып, инновациялар мен жеке инвестицияларды шектемей, керісінше, жеке кәсіпкерліктің өркендеуіне жағдай жасағаны жөн болар.
Қорытынды
Болашақта мобилизация мен соғыс жағдайы толық немесе ішінара жариялану мүмкін бе?
Иә, мүмкін, бірақ бұл амал қалмағаеда тек соңғы шара ретінде қолданылады.
Әзірге осы уақытқа дейін Ресей қолда бар ресурстарды пайдалана отырып, тұрақтылығын сақтап тұруға мүмкіндік беретін алтын ортасын тапты деп айтуға болады. Оған елдің тұрақты экономикасы мен санкцияларға қарсы күрестегі жетістіктері дәлел.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз