Мәскеу тудырған шиеленістің артуы аясында Украина шекарасының маңайында Ресейдің жасақ жинауы және НАТО-ның шығысқа қарай кеңеюі Солтүстік Атлантикалық альянстың тарихы мен мақсаттарын еске салдырады, деп хабарлайды Qazaqpress.
НАТО, Бейбіт туралы Солтүстік Атлантикалық келісім-шарты 1949 жылы 4 сәуірде Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропада белең алған кеңестік экспансия қаупіне төтеп беру үшін құрылды. Оған қоса, Құрама Штаттарда бұл одақты Еуропадағы ұлтшылдық тенденциясының қайта жандануына жол бермеу және континентте саяси интеграцияны ынталандыру құралы ретінде қарастырылды.
Алайда, оның құрылу ойы әлі сонау 1947 жылы, Ұлыбритания мен Франция арасындағы соғысы аяқталғаннан кейін, неміс шабуылына қарсы тұру үшін одақ құрып, Дюнкерк келісіміне қол қойылған кезден бастау алады. НАТО-ның саяси және әскери альянсының негізін қалаушы 12 ел АҚШ, Ұлыбритания, Бельгия, Канада, Дания, Франция, Исландия, Италия, Люксембург, Нидерланды, Норвегия және Португалия болды.
Ұжымдық қауіпсіздік
Негізінде ұйым мүшесі болған мемлекетке сыртқы қауіп төнген жағдайда әскери және саяси құралдармен өзара қорғауды қамтамасыз ету мақсатымен ұжымдық қауіпсіздік альянсы ретінде әрекет етеді. Бұның ірге тасы – ұжымдық қорғаныс туралы ережесі, НАТО Жарғысының 5-бабында бекітілген.
«Тараптар Еуропада немесе Солтүстік Америкада ұйым мүшесінің біріне немесе бірнешеуіне қарсы қарулы шабуыл жасалса, одаққа қауіп төнді деп есептейді, сондықтан мұндай қарулы шабуыл орын алған жағдайда олардың әрқайсысы жаттығуларда Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының 51-бабында танылған жеке немесе ұжымдық өзін-өзі қорғау құқығына ие бола отырып, шабуылға ұшыраған тарапқа немесе тараптарға қарулы күштерді қолдануды қоса алғанда, қажет деп санайтын жеке немесе бірлескен әрекеттерді дереу қабылдау арқылы көмек көрсетеді, Солтүстік Атлантикалық аймақтың қауіпсіздігін қалпына келтіру және сақтау қажет», – делінген НАТО сайтында.
Бұл бапты 2001 жылғы 11 қыркүйектегі орын алған шабуылдан кейін Америка Құрама Штаттары бір рет қолданған еді.
Варшава келісімі және НАТО-ның шығысқа қарай кеңеюі
Кеңес Одағы НАТО-ның пайда болуына жауап ретінде 1955 жылы Варшава келісімін – Шығыс Еуропаның жеті коммунистік мемлекетін қамтитын жеке әскери блогын құрды. Бірақ екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Берлин қабырғасының құлауы және 1991 жылы КСРО-ның ыдырауы Еуропада жаңа қауіпсіздік жүйесіне жол ашты.
Кеңестік бұғаудан құтылып, Варшава келісіміне кірген бірқатар елдер НАТО-ға кірді. Вышеград тобының мүшелері – Венгрия, Польша және Чехия альянсқа 1999 жылы қосылды. Бес жылдан кейін Вильнюс тобы деп аталатын Албания, Хорватия, Болгария, Эстония, Латвия, Литва, Румыния, Словакия және Словениядан тұратын мемлекеттер бірлестігі НАТО-ға қабылданды.
Черногория альянсқа 2017 жылы, 2020 жылы Солтүстік Македония қосылып, Грузия мен Украинаны санағанда жалпы мүше саны 30 мемлекетке дейін жетті.
Жаңа мүшелер үшін ашық есік саясаты
Ресей мен Украина шекарасындағы шиеленіс кезінде Украинаның альянсқа қосылуға ұмтылысы күшейе түскен сияқты. 2008 жылы Бухарестте өткен саммитте НАТО Украина мен Грузияның альянсқа мүшелікке ұмтылуын ресми түрде құптады, бірақ оған қосылу жөніндегі іс-қимыл жоспарларын ұсынбады. Ресей билігі бірнеше рет айтқандай, Украинаның НАТО-ға қосылуы «қызыл сызық», яғни аттауға болмайтын шекара болып табылады.
Сонымен қатар, Вашингтон шартының 10-бабында бекітілген альянстың «ашық есік» саясаты «Солтүстік Атлантикалық аймақтың қауіпсіздігін нығайтуға және өз үлесін қоса алатын кез келген еуропалық елдің НАТО-ға қосылуына мүмкіндік береді.
«НАТО-ға мүше болуға ұмтылатын елдер де альянстың қауіпсіздігіне үлес қосып, оның бенефициарлары болуын қамтамасыз ету үшін, белгілі бір саяси, экономикалық және әскери мақсаттарға қол жеткізуі тиіс», – делінген НАТО сайтында.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз