Қазірге дейін менторлық иерархиялық ұғым ретінде қабылданатын, яғни аға буын кейінгі буынға білім беріп, «дұрыс» адам қалыптастыратын еді. Алайда қазіргі таңда бұл модельден бас тартып жатқан бастамалар көбейіп келеді. Олар менторлықты бір реттік көмек емес, тұрақты қолдау мен дамуға апаратын жол ретінде қарастырады. Бұл әсіресе осал жағдайда жүрген жасөспірімдер үшін маңызды. Мұндай жағдайда ментор – бұйрық беруші емес, тыңдай алатын, тірек бола алатын және өзін тыңдауға үйрететін тұлға.
Eraz Community жобасы дәл осы философияға негізделген. Оның бастамашысы Қазақстанда дүниеге келген, қазір Сингапурда тұратын 15 жастағы мектеп оқушысы Жамиля Тахер. Ол зорлық-зомбылық пен теңсіздік мәселесін абстрактілі проблема емес, мыңдаған қыздың басынан кешіріп жүрген шынайы ауыртпалығы ретінде көреді. Насихаттаудан немесе «құтқарудан» гөрі, Жамиля басқа жолды ұсынады: жасөспірімдер өздері кім екенін, не қалайтынын анықтай алатын орта құру. Жоба аясында қазақстандық қыздар ағылшын тіліндегі екі айлық онлайн-курстан өтеді. Курстың тақырыптары эмоционалды интеллект, көшбасшылық, өзін-өзі тану сияқты бағыттарды қамтиды. Формат – лекция емес, диалогқа құрылған, яғни менторлар тәжірибесімен бөліседі, көлденең тәлімгерлік принциптеріне негізделеді.
Осал топтан шыққан жасөспірімдер үшін менторлық орнықты өзін-өзі бағалауды және болашаққа деген көзқарасты қалыптастыруда шешуші рөл атқара алады. Қолдаудың жоқтығы, жақсы үлгілердің тапшылығы, өз мүмкіндіктеріне сенбеу алғашқы қадамдар жасауға кедергі келтіретін факторлар. Мұндай жағдайда ментор кеңес беруші ғана емес, тірек нүктесіне айналады. Ол мақсат қоюға, тәжірибені ұғынуға, ресурстарды тануға көмектесетін құрылымды қалыптастыруға атсалысады. Мұнда маңыздысы нұсқау емес, бірлескен әрекетке негізделген көлденең өзара әрекет. Ол сенім мен құрметке сүйенеді. Мұндай тәсіл дайын шешімдерді ұсынуға емес, оларды дербес қабылдауға үйретеді.
Жоба менторларының бірі Азия Даму Банкінің аға экономисі Алтынай Арапова:
«Мен үшін қыздарға өз қателіктерім туралы айтып беру маңызды болды. Мен олардан үйрендім. Бұл жаста әртүрлі мамандықтармен танысу, әлеуметтік желіден тыс өмір үлгілерін көру маңызды», — дейді ол. Алтынай шағын ауылдан шыққан, АҚШ университетіне түсіп, Плющ Лигасында магистратура аяқтаған. Енді ол тек жетістік жолын емес, күмән мен күреске толы шынайы жолды жеткізуді маңызды санайды. «Бізде әртүрлі салада табысқа жеткен менторлар бар. Біз тәжірибемізбен бөлісеміз, сөйтіп бірге үлкен бір пазлды құраймыз. Әрбір қыз сол пазлдан өзіне қажет бір бөлікті алып шығады», — дейді ол.
Екінші ментор Ұлыбританияда тұратын, өз консалтингтік практикасымен айналысатын және екі баланы тәрбиелеп отырған Динара Кенесары-Карава. Ол менторлық туралы былай дейді:
«Менторлық — бұл дайын жауап емес, іздеуге деген құрмет. Мен қыздардың өз дауыстарын естулеріне көмектескім келеді. Бұл дауыс сенімді, сабырлы, сыртқы күтулермен басылмаған болуы керек. Кейде ешқандай баға бермей тыңдайтын бір диалогтың өзі жағдайды басқа қырынан көруге және өзіңе сенуге мүмкіндік береді». Динара жасөспірімдермен «қалай дұрыс» дегенді емес, «қалай мүмкін» дегенді талқылайды. Бұл тәсіл қыздардың дербес ойлауға дағдылануына жол ашады. Мұндай процесте қателесу паралич емес, есеюдің бір бөлігі.
Eraz Community жобасындағы менторлық — мотивациялық постер емес, ұқыпты, үнемі еңбекті қажет ететін жұмыс. Ментор тыңдайды, бағыттайды, кейде шетке де ығыса біледі. Негізгі мақсат қыздың өз құндылығын өзі көруіне жағдай жасау. Бұл әсіресе қыздардан көбіне үндемеу мен мойынсұну күтетін қоғамдарда аса маңызды. Жоба аясында қатысушыларға белсенді, саналы, өзін ести алатын тұлға болуға мүмкіндік беріледі.
Қолдау — аяушылық емес. Бұл адамның өздігінен күресе алатынына деген сенім. Бұл үшін үйренуге, қателесуге және өсуге болатын кеңістік қажет. Қазіргі менторлықтың мәні осында. Қоғам ұранмен емес, өзара сыйластыққа негізделген диалог, сенім және еркіндікке апаратын тұрақты қадамдар арқылы өзгереді.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз