Қазақстанда соңғы екі жылда шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 2 миллионнан асты. Тек Алматыда 430 мыңнан астам кәсіпкер тіркелген. Бұл ретте, компаниялар көбінесе алған кредиттерін өтеуде қиындықтарға тап болуда. Кәсіпті дамытуға бағытталуы тиіс қаражат, керісінше, қарыз қақпанына айналып кетуі мүмкін. Бұл не себептен орын алады?
Робокэш.кз (zaimer.kz) компаниясы кәсіпкерлердің кредит қаражатымен жұмыс істеу кезіндегі қателіктерін талдады.
№1 қате. Қаржылық стратегияның болмауы
Көптеген кәсіпкерлер базалық қаржы жоспарынсыз «даму үшін» кредит алады. Есептеулер маусымдық тәуекелдерді, салық жүктемесін немесе валюта бағамын есепке алмай «көз мөлшері бойынша» жүргізіледі. Нәтижесінде екінші-үшінші айда бизнес кассалық алшақтықтарға ұшырайды.
«Кәсіпкерлердің қаражатты кеңею мақсатында алатынын, бірақ қарызды өтеу жоспарының жоқтығын жиі байқаймыз. Қаржылық үлгісіз кредит жүктемесі жентек қарға айналады», – дейді №1 Қаржылық сауаттылық мектебінің басқарушы директоры, қаржы кеңесшісі Зарима Атабаева.
№2 қате. Кредиттендіру шарттарын елемеу
Қаржылық сауаттылық деңгейінің төмендігі салдарынан көптеген кәсіпкерлер кредит шарттарының мазмұнына терең үңілместен келісімшартқа қол қояды. Көбінесе тиімді пайыздық мөлшерлеме, мерзімінен бұрын өтеу талаптары мен мерзімін кешіктіргені үшін айыппұл секілді маңызды тармақтар ескерусіз қалады. Келісімшартқа үстірт қарау – жай ғана рәсімділік емес, бизнес тұрақтылығына тікелей қатер: мұндай көзқарас күтпеген шығындардың, кредитормен даулы жағдайлардың және қысқа мерзім ішінде қарыз жүктемесінің артуына себеп болуы мүмкін.
№3 қате. Кредитті мақсатсыз пайдалану
Қазақстанда ең көп кредиттелген сала – сауда, ШОБ-қа берілген барлық кредиттердің 46%-ы осы сегментте шоғырланған. Бірақ сарапшылардың пікірінше, бұл қаражаттың шамамен 30%-ы бизнесті дамытуға емес, кәсіп иелерінің жеке қажеттіліктеріне, жалдау ақысы бойынша қарыздарды немесе бұрынғы қарыздарын өтеуге бағытталады. Бұл қарыз қаражатын пайдаланудың тиімділігін төмендетіп, банкрот болу қаупін арттырады.
№4 қате. Қаржылық сауаттылықтың төмендігі
Жүргізілген сауалнамаға сәйкес өңірлердегі кәсіпкерлердің 70%-дан астамы номиналды және тиімді мөлшерлеме арасындағы айырмашылықты түсіндіре алмайды. Олардың тек 28%-ы ғана ақшалай қаражат қозғалысының тұрақты есебі мен болжамын жүргізеді.
«Бүгінгі таңда қаржылық сауаттылық тек пайдалы дағды ғана емес, жеке әл-ауқат пен бизнес тұрақтылығының негізі болып табылады. Қаржы механизмдерін түсіну өзіңізді сенімді сезінуге, салмақты шешімдер қабылдауға және тұрақты экономика құруға көмектеседі — отбасында да, бизнесте де. Сол себепті біз білім беру жобаларын қолдаймыз: ақпараттандырылған клиент тәуекелдерді азайтып қана қоймай, өсу мен дамудың жаңа мүмкіндіктерін ашады», – деп атап өтті «Робокэш.кз» МҚҰ (zaimer.kz) бас директоры Алмаз Торутаев.
Көптеген кәсіпкерлер табыс пен пайда арасындағы айырмашылықты шатастырып, кредитті есептеу кезінде салық жүктемесін ескермейді, борыштық шиыршық құра отырып, ескілерін өтеу үшін жаңа кредиттерді алуда. Қаржыны басқару саласындағы базалық білімнің болмауы ШОБ-тың барлық секторының тұрақтылығына жасырын қауіп төндіреді.
№5 қате. Қаржыландырудың бір көзіне тәуелділік
Қазақстанның көптеген өңірлерінде кәсіпкерлер капиталды тартудың басқа нысандарын қарастырмай, тек банктік немесе микроқаржылық кредиттерге сүйенеді. Мұндай стратегия әсіресе тұрақсыз экономикалық орта мен қарыз қаражатының жоғары құны жағдайында бизнестің осалдығын арттырады. Сонымен қатар, нарықта мемлекеттік гранттар, жеке инвестициялар, краудфандингтік платформалар, факторинг, лизинг, сондай-ақ даму институттары арқылы субсидиялау бағдарламалары сияқты түрлі құралдар қолжетімді.
Мысалы, «Атамекен» ҰКП мәліметінше, өңірлердегі ШОБ-тың 18%-дан азы коммерциялық емес немесе баламалы қаржыландыруды іске қосады. Бұл кәсіпкерлердің қаржылық ақпараттану деңгейінің төмендігімен және сапалы өтінімдерді немесе инвестициялық презентацияларды дайындау дағдыларының жоқтығымен байланысты. Алайда, қаржыландыру көздерін әртараптандыру бизнестің тұрақтылығын арттырып, борыштық жүктемені азайтып, өсімді жеделдете алады.
Бұл ретте, «Робокэш.кз» МҚҰ сарапшыларының пікірінше, капиталға теңдестірілген көзқарас – бизнес тұрақтылығының кепілі. Кредит – бизнестің бір ғана тірегі болуға тиіс.
«Біз қаржылық білім беру мәселелерінде бизнес, мемлекет және финтех одағын қолдаймыз. Бұл бұл CSR бастамасы емес, керісінше, нарықтың ұзақ мерзімді тұрақтылығының негізі. Кредит – бұл бизнестің жауы емес, масштабтаудың қосымша мүмкіндігі. Бірақ сауатсыз пайдаланғанда ол тұзаққа айналуы мүмкін. Қаржыны жоспарлау, шарттардың ашықтығы, сауаттылықты арттыру және көздерді әртараптандыру – кәсіпкерлерге өрескел қателерді болдырмауға және тұрақты өсімге ұмтылуға көмектесетін негізгі факторлар», — деп сенімді «Робокэш.кз» МҚҰ (zaimer.kz) бас директоры Алмаз Торутаев.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз