2025 жылғы 15 сәуірде ҚР Парламенті жаңа Салық кодексі жобасы аясында энергетикалық сусындарға (бұдан әрі – ЭС) акциз енгізу туралы түзетулерді қабылдады. Аталған норма 2026 жылдан бастап күшіне енеді және акциз мөлшері жыл сайын өсіп отырады: 2026 ж. – 100 теңге/литр, 2027 ж. – 140 теңге/литр, 2028 ж. – 180 теңге/литр. Бұл шешім Үкімет тарапынан қолдау тапқанымен, бизнес өкілдері мен сарапшылар тарапынан үлкен алаңдаушылық туғызуда.
Қабылданған шешімге неге бизнес қарсы?
Энергетикалық сусын өндірушілердің айтуынша, шешім қабылдау барысында бизнес өкілдерінің пікірі ескерілмеген, ал Мәжілістегі тыңдау регламенті шектелген әрі формалды сипатта өткен.
Қазақстандағы аналогы жоқ 21 жас шектеуі мен акциздің қатар енгізілуі – әлемдік тәжірибеде кездеспеген жайт. Бұл шешім ғылыми дәлелге емес, мифтер мен жалған пікірлерге сүйеніп қабылданған, дейді Алия Мамытбаева, ҚР Сусын өндірушілер қауымдастығының президенті.
Денсаулық үшін зиянды ма?
Ұлттық қоғамдық денсаулық сақтау қауымдастығының сарапшысы Гинтаутас Кентра энергетикалық сусындардағы кофеиннің үлесі өте төмен екенін атап өтті.
2023 жылғы деректерге сүйенсек, Қазақстан халқының кофеин тұтыну құрылымы келесідей:
- шай – 60,4%
- кофе – 24,6%
- энергетикалық сусындар – 4,9%
Орта есеппен күніне тұтынылатын кофеин мөлшері:
- шай мен кофеден – 211 мг
- энергетикалық сусындардан – 5 мг
Демек, негізгі қауіп көзі – энергетиктер емес, тұтыну мәдениетінің төмендігі мен ақпараттың жеткіліксіздігі.
Халықаралық тәжірибе не дейді?
Энергетикалық сусындардың қауіпсіздігі OECD елдерінің ресми органдары арқылы расталған:
- АҚШ – FDA
- ЕО – EFSA
- Канада, Аустралия, Жаңа Зеландия
Бұл елдерде жас шектеуі немесе акциз бөлек енгізілсе де, екеуі қатар қолданылмаған.
Экономикалық әсері қандай болады?
Акциз енгізу шешімі бірнеше салаға теріс әсер етуі мүмкін:
- Өндіріс көлемі – 30%-ға дейін төмендеуі ықтимал
- Жұмыс орындарының қысқаруы – 20% дейін
- Жалақы қорының азаюы – 6,2 млрд теңге
- Салық түсімдерінің қысқаруы – 6 млрд теңге
Сонымен қатар:
- Энергетик өндірушілердің жалпы салықтық үлесі – 0,55%, ал осы санаттағы үлес – 5%
- Жаңа акциз + ҚҚС 16% = өнім бағасы 25%-ға дейін қымбаттайды
Бұл отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігіне нұқсан келтіреді және Кеден одағы елдерінен (РФ, РУ) келетін өнімнің басымдығын арттырады.
Мысалы, Ресейдегі акциз – 50 теңге/литр, Өзбекстанда – 77 теңге/литр. Қазақстандағы ұсынылған мөлшер – анағұрлым жоғары.
Инвестицияға кері әсері
Акциз енгізу инвестициялық климатты нашарлатады.
Мәселен, Carlsberg Kazakhstan компаниясының жалпы сомасы 100 млн еуродан асатын жаңа зауыт құрылысы жобасы қазір күдік астында. Себебі акциз енгізілген жағдайда бұл өнімдер инвестициялық келісімдер тізімінен шығады, себебі олар салықтық преференциялардан айырылады.
Орта және шағын бизнес зардап шегеді
Энергетикалық және қантты сусын өндіру – отандық қант индустриясының негізгі тұтынушысы.
Сондай-ақ:
- орау және логистика
- дистрибуция
- HoReCa – мейрамхана, кафе, қоғамдық тамақтану
Саладағы барлық ШОБ өкілдері шығынға ұшырайды.
Қорытынды
Акциз енгізу – денсаулыққа да, экономикаға да пайда әкелмейтін, тиімсіз шара.
Бұл шешім:
- Президент қойған нақты секторды қолдау тапсырмасына қайшы
- ШОБ-ты жояды, ірі ойыншыларға жол ашады
- Отандық өнімді шетелдікпен алмастыруға алып келеді
Бизнес өкілдері бұл норманы кемінде қыркүйек айына дейін кейінге қалдыруды, және альтернативті ұсыныстарды қарастыра отырып, әділ шешім қабылдауды сұрайды.
«Теңгерімді саясат – тек салық мөлшерінде емес, ғылыми, экономикалық және әлеуметтік факторларды жан-жақты ескеру арқылы жасалады» – деп атап өтті қауымдастық өкілдері.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз