Қазіргі таңда алаяқтар Instagram және т.б. әлеуметтік желілерде фейк аккаунт ашып, елдің құтын қашыруда, деп хабарлайды Qazaqpress.
Алаяқтар Instagram әлеуметтік желісінде жалған аккаунт арқылы қолданушыларға тіркелуге шақырылым тастап, өзге елдің тұрғыны ретінде таныстырылуда. Әуелі, әдетте алаяқтар түрлі драмалық пьесадан кем түспейтін шынайы оқиғалар құрып, жемтігінің назарын тартады екен.
Өкінішке қарай мұндай арбау түрі жаңалық емес. Мәселен, kaspersky.ru сайтында мұндай алдап-арбау тәсілін Instagram-фишинг деп атайды және бұл алаяқтардың тек сан қырлы құралдарының бірі екенін түсіндіреді. Бірақ, кең жерімізде сонда да алданып қалатындар жеткілікті. Сондықтан, бұл мақаламызда алаяқтарды қалай тану керектігін айтып береміз.
Не себептен алаяқтар инстаграм парақшасын жиі қолдана бастады?
Кибералаяқтар үшін анонимділік – маңызды шарттарының бірі. Инстаграмда Proton VPN сияқты впн қосымшаларын қолданып, жалған аккаунт жасау өте қолайлы. Екіншіден, әдетте бір рет телефон алаяқтығына іліккен адам екінші рет алданбау мүмкін, сондықтан алаяққа кең аудиторияға қол жеткізу керек. Ал, инстаграмда атадан балаға дейін түрлі қолданушылар бар екенін естен шығармайық. Бірақ, бұл инстаграмнан мүлдем бас тартып, алданып қалмас үшін аккаунтыңызды өшіріп тастау керек деген сөз емес. Инстаграм расымен де жеке кәсіпкерлер мен ЖШС иелері үшін ыңғайлы жарнамалық, қызмет ұсынуға арналған платформалардың бірі. Сондықтан, әлеуметтік желі кеңістігінде енді-енді кәсібін ашып келе жатқан қолданушыларды да жиі көруге болады. Онда алаяқтар мен шынайы кәсіпкерлердің арасын қалай ажыратуға болады?
Күдікті сілтемелер
Бірінші және ең маңызды кеңес: күмәнді ресурсқа аударатын сілтеме келсе, баспаңыз!
Егер сілтеме сіз білетін адамнан келіп тұрса, оның рас, өтірігін басқа байланыс арнасы арқылы танысыңыздың өзінен білгеніңіз жөн. Ал, ең абзалы жеке өзіне хабарласқан дұрыс, себебі оның аккаунтын алаяқтар жаулап алу мүмкін.
Егер сізге Instagram администрациясынан немесе кез келген өзге де қызмет салаларынан ескерту және сілтеме келсе, мәселен, «сілтемеңіз жабылып қалмас үшін…» сынды хабарлама келіп тұрса, сілтеме арқылы өтпеуге кеңес береміз. Одан да қызметтің ресми веб-сайтына кіріп, хабарламаның шындығына көз жеткізіңіз. Техникалық қолдау қызметіне хабарласып, мән-жайды нақтылауға да болады не браузерде жаңа бет ашып, ресми сайт арқылы өз аккаунтыңызға кіріп көріңіз – қолыңыздан келсе, бәрі дұрыс деген сөз. Бірақ, соңғы шараны да асығыс қабылдамауға кеңес береміз. Себебі, интернет кеңістігінде фишинг-сайт деген тура ресми сайтқа ұқсас жалған сайттар да бар.
Маңызды. Әдетте фишинг сілтемелер қолданушыларға қысқартылған күйде келеді немесе атауында «Instagram» орнына «Instaagram» сияқты көзге көрінетін қатесі болады.
Антиплагиат
Кез келген мәтінді антиплагиат қызметі арқылы тексеруге немесе мәтін бөлігін іздеу жолағына көшіруге болады. Егер мәтіннің қайталанғаны анықталса, сіз алаяқтарға тап болуыңыз мүмкін. Алайда, тек хабарламаларды ғана емес, бейтаныс адамдардан келген жеке хат мәтінін де тексергеніңіз жөн: мысалы, алаяқтар әдетте ұзын-сонар әңгіме жазуға ерінеді, сондықтан бір жерден алып, көшіре салу мүмкін.
Мәтіннен бөлек суреттерді де іздеу жүйесінде тексеруге болады. Әсіресе дүкендер мен қайырымдылық ісімен айналысатын ұйымдардың парақшасындағы суреттерін тексергеніңіз жөн. Алаяқтық парақша шынайы дүкендердің каталогындағы фотоларды пайдаланады, ал жалған қайырымдылық ұйымдары көбінесе шынайы қаражат жинайтын парақшалардың көшірмелерін ашып алады. Тексеру процедурасы мәтінді тексергенмен бірдей: егер сіз қайталанатын фотоларды тапсаңыз, парақшаның шынайылығына шүбә артқаныңыз абзал.
Манипуляция мен психологиялық арбаулар
Алаяқтар психологиялық тәсілдерді жақсы қолданады және өз жемтіктерімен шебер түрде манипуляциялайды. Манипуляциялау үшін тікелей байланыс орнатудың қажеті жоқ. Кейбір манипуляциялау тәсілдерін мысалға келтірейік:
- Арандату
Мысалы, фишинг хаттамаларда жиі «Сіздің фотосуреттеріңіз желіге шығып кетті», «Сіздің есептік жазбаңыз бұғатталды» дегендей арандатушылық пен бопсалау және т.б. мәтіндер кездеседі. Жәбірленуші еш ойланбастан эмоция елегінде сілтеме бойынша ресурсқа өту мүмкін. Төтенше жағдайда шұғыл түрде ақша жіберуді сұрайтын хаттар да сол қағида бойынша жұмыс істейді, ал жәбірленуші болса ойланбастан шешім қабылдау мүмкін.
- Жалған мотивация және өтірік курстар
Әдетте әлеуметтік желілерде «декреттегі аналар үшін» интернеттегі жеңіл табысты және т.б. желілік маркетинг табыстарын ұсынатын жазбаларға жиі кезігіп жататынымыз рас. Ондай жазбалардың 90% эмодзилермен өрнектелген қызықты, ынталандыратын мәтіндерден тұрады. Немесе тәтті өмірге қол жеткізген адамдар мен блогерлердің керемет табыстары туралы оқиғалармен қуаттандырылған жазбалар, роликтер көптеп кездеседі.
Мұның бәрі жұмбақпен әрленген, бал сөзбен апталған дүниелер: жазбаларда жұмыстың нақты не туралы екенін ешкім тікелей айтпайды. Бірақ әрбір жазба (пост) «Сіз де қалайсыз ба? Пікірге плюс қойыңыз» деген тартымды тіркестермен аяқталады. Қызығушылық танытқан аудитория пікір жазып, лайк басып, тіпті сілтеме арқылы өтетіні бар, ал одан кейін алаяқтар жәбірленушімен тікелей байланысқа шығады. Сөйтіп, жәбірленуші өзін өте құнды ақпарат алған сияқты сезініп, алданып қалады.
- Манипуляция және психологиялық қысым
Өзгеше айтқанда, абьюз. Яғни, біз некелік алаяқтар туралы айтып отырмыз: олардың басты мақсаты – жәбірленушінің назарын толықтай өзіне қаратып, сеніміне кіру. Ол үшін бірқатар құралдар қолданылады: алаяқ мүмкіндігінше жәбірленушімен көбірек уақыт өткізуге тырысады, тым тез ыстық сезімдер жайлы айта бастайды, көкейге жалған үміт ұялатады, ұятын түртіп, сезімдерімен ойнайды, қорқытып, бопсалайды.
Профильдің шынайылығын тексеру
Негізі профильдің шынайылығын оңай тексеруге болады. Әуелі бейтаныс аккаунтқа жазбас бұрын келесі нәрселерге назар аударыңыз:
– Профиль лентасы
Мәселен, шынайы интернет дүкеннің не қайырымдылық қорының инстаграм профиліндегі жазбалар мен жарияланымдары мерзім сайын жаңартылып, парақшасы жаңа жазбалармен толықтырылып отырады. Не дегенмен әуелі аккаунт жазбаларының мерзім аралықтарын тексерген жөн.
– Фото
Әдетте қарапайым қолданушының фотосуреттері бірдей стильде жасалады және барлығында да бір адам ғана кездеседі, беті де жабық болмауға тиіс.
– Құжаттар мен есептер
Ақша жинау ұйымдарына оралар болсақ, шынайы аккаунттарда жиналған қаражат туралы тұрақты есептер бар. Құжаттар мен чектер қолжетімді, тек карта номері көрсетіліп қоймай, реквизиттер әртүрлі ресурстарға бағытталған және ақша қабылдау адамының аты-жөні көмек сұраған адамның есімімен сәйкес және т.б. ерекшеліктері бар.
– Байланыс номері
Әдетте аккаунт иесінің негізгі ақпараты профиль анықтамасында көрсетілген. Егер ресми дүкен туралы айтар болсақ, онда профиль иесі инстаграмда өзін жарнамалап отыр деген болжамды да жоққа шығармау керек. Яғни, дүкеннің ресми веб-сайты болмаса да кем дегенде өзге әлеуметтік желілерге сілтемелер мен байланыс ақпараты орналасу керек.
– Хабарламалар
Егер дүкен администраторы жекеңізге шығып не пост астында төлем аудару жайында пікір қалдырса, алдын ала сақтанып, дүкен администраторының өзіне жазғаныңыз жөн болады.
– Аты
Жалған аккаунт иелері әдетте әлемге танымал бренд атауын немесе көпшілікке таныс логинді фишинг сілтемелердегідей сәл-сәл өзгертіп қояды.
– Верификация
Ресми бренд парақшалары әдетте көк белгімен (галочка) белгіленген. Аккаунттың өтірік, шынын анықтау үшін аккаунт логинін немесе атын іздеу жолағына теріп көріңіз.
– Сайт
Мысалы, инстаграмда қайырымдылық ұйымын көрсеңіз, гугл арқылы ресми сайтына кіріп, қандай адамға қанша сома жиналып жатқанын тексеруге болады. Осында айта кетелік, қаражат заңды тұлғаның реквизиттеріне ғана жіберілу тиіс.
Жасанды лайк және тіркелушілер
Тіркелушілер мен тіркелімдер. Егер тіркелімдердің саны тіркелушілерден едәуір көп болса, мұнда жаппай тіркелу әдісі қолданылған болу мүмкін. Ал, керісінше болса тіркелушілердің шынайы аккаунттар екенін тексеру үшін арасынан бірнешеуін таңдап, қарап көріңіз;
Лайк. Әдетте шынайы аккаунттарда like саны тіркелушілер санының шамамен 10% құрайды. Егер соңғы жазбалардың лайк саны алдыңғы жазбаларға қарағанда бірнеше есе көп болса, онда олар жасанды болу мүмкін;
Пікірлер. Тіркелушілер саны көп болғанмен, пікірлер саны аз болғаны біртүрлі көрінеді. Бірақ, пікірлер бар болған жағдайда олардың мазмұнына және кім қалдырғанына назар аударған жөн. «Супер!», «Тамаша фото» сияқты моносиллаб сөздердің көптігі фейк аккаунттың лас иісін шығарып, мұрын жарады.
21 ғасырда киберқауіпсіздік мәселесі қашан да өзекті. Бірақ, аталған шаралар да 100% қауіпсіздік кепілдігін бермейді, сондықтан өзіміз де баптанып, медиа сауаттылығымызды арттырғанымыз жөн. Себебі, қауіпсіздік шаралары жасалған қылмыстың негізіне сүйеніп, дамитынын ұмытпайық.
Сіз жаңалықтар туралы не ойлайсыз