Bizmedia.kz тілшісі утильсбор ақысына қатысты пікірін білу үшін Тәуелсіз автомобильдер одағының төрағасы Эдуард Эдоковпен байланысып, шенеуніктердің жаңа тарифтер туралы шешімді неге кешіктіріп жатқанын сұрады.
Көліктерді кәдеге жарату үшін алынатын алым мәселесі соңғы жылдары көп дау тудырды. Көптеген адамдар бұл төлемнің тым жоғары екенін және оның қоршаған ортаға нақты пайдасы жоқ, қарапайым азаматтарға әділетсіз салмақ түсіретінін алға тартады.
Дегенмен, кейбір мемлекеттік шенеуніктердің айтуы бойынша, алым қалдықтарды кәдеге жаратудың жақсы тәжірибесін ынталандыру және ластануды азайту үшін қажет.
Адамдарға ескі көліктерден арылып, жаңа көліктерге нарықта орын босату үшін Қазақстанға әділетті утилизация қажет екені анық. Сондай-ақ бұл біздің жолдардағы ластану мен кептелістерді азайтады. Біз кәдімгі кәдеге жарату схемасын жүргізуіміз керек, сонда бәрі одан пайда көреді. Бірақ бұл ретте бағаны ескеру, оны әділ ету керек.
— Қазақстандағы утильсбор туралы пікіріңіз қандай?
— Қазақстанда утилизация төлемі негізсіз жоғары, бұл қандай да бір шектен тыс сома! Менің ойымша, біреу осыдан өте жақсы пайда көреді. Мен бастапқыда қолданыстағы жинау схемасын алаяқтыққа ұқсас деп санадым — олар бізден айтарлықтай аз тұратын нәрсе үшін көп ақша алады және оның үстіне ешкім кәдеге жаратуға кепілдік бермейді.
Айталық, егер мен АҚШ-тан көлік әкелсем, утильсбор төлемі шамамен 3,5 миллион теңгені құрауы мүмкін, ал мұндай көліктің нақты утильсбор құны бар болғаны 300-500 мың теңге немесе одан да төмен. Ал адамдардан қомақты ақшаны жинаудың мәні жоқ, бұл тек қайта өңдеу құны болуы керек. Менің ойымша, бұл біреу үшін өте пайдалы.
«ӨКМ Операторы» 6 жыл бойы кәдеге жарату ақысын жинап, осы уақыт ішінде қазақстандықтардың қалтасынан шамамен 600-700 миллиард теңге (шамамен 1,5 миллиард доллар) шығарды! Бірақ соның салдарынан біз қалдықтарды өңдеуде айтарлықтай өзгерістерді байқамадық, бірде-бір автокөлік зауыты салынбады, экологиямен де ештеңе өзгерген жоқ. 6 жылдан кейін утильсбор төлемі тек ақша табудың схемасы екені белгілі болды.
Ал «ӨКМ Операторының» басшыларына қатысты жақында қозғалған қылмыстық істер шын мәнінде сұмдық оқиға болғанын көрсетеді (бірақ Қазақстан үшін әдеттегідей) – ақшаның бір бөлігі жай ғана ұрланып кетті.
Утилизация принципінің өзі дұрыс, келешекте кәдеге жарату үшін көліктің құнына салықтың бір түрін қосу керек, бірақ Қазақстанда белгіленген сома шындыққа жанаспайды! Мысалы, Германияда қайта өңдеу ақысы шамамен 100-200 еуроны құрайды, яғни 100 мың теңгенің шегінде. Келісіңіз, Германиядағы 100 мың теңге мен Қазақстандағы 3,5 миллион теңгенің арасындағы айырмашылық өте маңызды!
— Утильсбор көлік бағасына қалай әсер етеді?
— Әрине, кері әсер етеді, соның ішінде осыған байланысты, сондай-ақ бастапқы тіркеу үшін дәл осындай өте үлкен алым болғандықтан, автомобильдер қазір қымбат және бағасы өсуде. Мысалы, менің көлігім үшін (4 литрлік жол талғамайтын көлік) утильсбор құны 3,5 миллион теңге болса, шетелден көлік сатып алу құны 7-8 миллион теңгені құрайды.
— Неліктен утильсбордың жаңа мөлшерлемесі әлі енгізілмеген деп ойлайсыз?
-Біздің шенеуніктер қолдайтын схемалар біреу үшін өте тиімді болып көрінеді және утильсбор төлемінің мөлшерін азайту осы қаржылық ағындарға жақын кейбір адамдардың әл-ауқатына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сондықтан төлемді қайта қарау және айтарлықтай төмендету туралы барлық бастамалар тура мағынада тоқтатылып келеді.
Бұл төлемдерді біз төлегенімізден ұтатындар бар, соның ішінде «қазақстандық автоөндірушілер» деп аталатындар мен қыруар ақша жинап, түсініксіз жұмсаған «ӨКМ Операторының» өзі.
Қолайлы мөлшерлемелерді әзірлеу үшін ұйымдастырылған талқылау фарсқа айналды – «талқылаушылардың» 90%-ы ағымдағы тарифтерді сақтауға мүдделі құрылымдарды ұсынды, ал біз, тұтынушылар, осы «төлемдердің» нақты төлеушілері, іс жүзінде барабар дауыс құқығы берілмеді, сондықтан құн төмендемеді және үлкен болып қалды. Егер кәдеге жарату ақысы аз болса – максимум 100 000 теңге болса, бұл орынды болар еді.
Утильсбор төлемінің мөлшерін қайта қарау үдерісін созу шенеуніктердің тікелей мүддесі сияқты: ол неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым көп ақша төлейміз. Бұл шенеуніктер үшін де, мемлекеттен субсидиялар/преференциялар алатын және утильсбор ақысын қайтаратын автоөнеркәсіп деп аталатындар үшін де тиімді.
— Көліктерді утильсборға беру неліктен маңызды?
— Дамыған елдерде көліктің қызмет ету мерзімі біткен кезде жөндеуге немесе сатуға болмайтын болса, иесі әдетте қайта өңдеуші компанияға барады. Компания келіп, көлікті алып, иесіне ақша төлейді. Біздің елде көлікті болашақта кәдеге жарату үшін миллиондаған теңге алынады, бірақ қайтарылған көлік үшін шамамен 200-300 мың теңге төлейді, бұл нарық бағасынан айтарлықтай төмен.
Автокөлік сатып алғандар оның көлігін қайта өңдеу ақысын төлейді, бірақ ешкім – «ӨКМ Операторы («Жасыл Даму») да, мемлекет те сіздің көлігіңіздің істен шығуына кепілдік бермейді.
Қысқаша айтқанда, көлік ескіріп, жүргізуге болмай қалғанда, оны арнайы компания алып кетіп, әртүрлі бөлшектерге бөлшектеу керек. Бір нәрсе кәдеге жаратылды (сұйықтықтар және қайта өңдеуге болмайтын нәрсе) және бір нәрсе одан әрі өңдеуге жіберілді. Мысалы, бір бағытта резеңке, екінші бағытта қара металдар, үшіншіде түсті металдар және т.б. Осының барлығы экологияға қажетті және пайдалы кәсіп.
Бірақ қазір мүлде басқа суретті көріп отырмыз. Біздің елде пайдаланылған автокөлік бөлшектері нарығының айтарлықтай көлемі бар, егер сіз жаңаларын сатып алмасаңыз, машинаңызға әртүрлі қосалқы бөлшектерді таба алатын автоталдау деп аталатын көптеген түрлері бар. Егер сізде ескі көлігіңіз болса және оны қоқысқа тастағыңыз келсе, ол өте қымбат болмауы мүмкін, бірақ егер сіз сол көлікті бөлшектерге сатсаңыз, «ӨКМ Операторы» ұсынатыннан әлдеқайда көп ақша таба аласыз.
Қазір Қазақстандағы жағдай бұрынғыдай өркениетті емес. Көліктегі құнды дүниенің бәрі қосалқы бөлшектерге, ал қалғаны сынықтарға сатылады. Менің ойымша, сіз қалада тасталған көліктерді ешқашан көрген жоқсыз. Ауылдарда бір жерде шығар, бірақ қалаларда емес. Қазақстанда, менің ойымша, жаппай және сапалы утилизация процесі жоқ.
— Қалай ойлайсыз, Қазақстанда утилизациядан өткен көліктер көбейе ме?
-Бұл утилизация компаниялары ұсынатын шарттар қаншалықты қолайлы екеніне байланысты болады. Қазір мен нақты сандарға кепілдік бере алмаймын, бірақ утилизация бағдарламасы іске қосылған кезде мен ескі көлік туралы салыстыру жасадым. Мысалы, егер сіз оны бөлшектеп, бөлшектерге сатсаңыз, алты айда шамамен 1000 доллар табуға болады.
Иә, «Колеса» бірнеше жарнаманы көрсету уақыт пен күш-жігерді қажет етеді, бірақ сіздің көлігіңіз айтарлықтай ақша әкеледі. Бірақ егер сіз көлікті «ӨКМ Операторы» ұсынған қайта өңдеу бағдарламасы бойынша тапсырған болсаңыз, сіз тек 100 доллар аласыз. Олар айтқандай — айырмашылықты сезініңіз! Тиісінше, оны қайта өңдеуге берудің ерекше пайдасы жоқ. Егер ол сізге шынымен кедергі жасамаса, мысалы, ол тұрып, сіздің үйіңізге өтуді жауып тастаса.
Қайта өңдеуге берілген көліктердің бағасы тым төмен, бұл оларды осы бағдарлама бойынша беретіндер аз. Бағасы әділ болса, көліктерді ысырап етуге ынталанар еді. Ал «ӨКМ Операторы» қазақстандықтардан соңғы 6 жылда жинаған 1,5 миллиард доллар не өңдеу, не қоқысты өртеу, не автомобиль зауыттарын салуға әкелмеді.
Бұл ақшаны көп пайдамен пайдалануға болар еді – мысалы, дәл осындай автозауыт салынуы мүмкін! Бірақ, ақшаның басым бөлігі елге де, бізге де нақты пайда әкелмейтін, түсініксіз жобаларға жұмсалғанға ұқсайды.
Discussion about this post